Deze tentoonstelling is te bezichtigen in het Mauritshuis van 11 oktober 2008 t/m 11 januari 2009. Te bewonderen zijn 51 stadsgezichten waarvan 13 van Amsterdam, 7 van Haarlem en verder nog enkele van Den Haag, Dordrecht, Rhenen, Nijmegen, Utrecht, Middelburg, Delft en Hoorn. Alle beroemde Nederlandse stads- en landschapsschilders zijn vertegenwoordigd: Gerrit Berkheyde, Jan van der Heyden, Jacob en Salomon van Ruysdael, Jan van Goyen, Johannes Vermeer, Pieter Saenredam e.a.
Sommige schilderijen sluiten mooi aan bij eerdere weblogs over xe2x80x9cBomen in Amsterdamxe2x80x9d en xe2x80x9cBomen horen op de grachtenxe2x80x9d, maar we kunnen op deze tentoonstelling ook bomen bestuderen xe2x80x9cbuiten de stadxe2x80x9d en soms ook xe2x80x9cop een marktxe2x80x9d of xe2x80x9cop een dijkxe2x80x9d.
Het meest intrigerend vond ik de oudste schildering op de tentoonstelling van Hans Bol.
Detail van Gezicht op Amsterdam vanuit het zuiden, Hans Bol (1589). Perkament. Part. Collectie.
We zien hier een lusthuisje in aanbouw en een ommuurde en omgrachte lusttuin. Het is bekend dat er al in de 16de eeuw tuinkoepels en lusthuisjes stonden langs de xe2x80x9cuitvalswegenxe2x80x9d rond Amsterdam, maar zoxe2x80x99n duidelijke en vroege voorstelling hiervan had ik nog niet eerder gezien.
Dan was er het schilderij van Hendrik Vroom Gezicht op Delft (1625) en in tegenstelling met de sparren voor de stadsmuur van Amersfoort waren hier helemaal geen bomen aan de buitenzijde van de stadsmuur te zien. Als inwoner van Rhenen deed het me goed onze prachtige toren geschilderd te zien door Jan van Goyen (1646), vanaf de Grebbeberg en met zicht op de Rijn en de uiterwaarden (Washington, Coll. William A. Clark).
Ook het hieronder afgebeelde schilderij van G. A. Berkheyde, Gezicht op de Gouden Bocht van de Herengracht in Amsterdam, vanaf de Vijzelstraat (ca. 1672) is bijzonder. Je zou kunnen concluderen dat er in de 17de eeuw geen bomen op de Herengracht stonden, maar bij nadere bestudering van het schilderij zien we nog lege percelen langs de gracht en bouwresten van huizenbouw en/of bestrating op de kades liggen, zodat het aannemelijk is dat de bomen nog geplant moeten worden of tijdelijk verwijderd zijn, zoals onlangs op de Herengracht nog is gebeurd, vanwege werkzaamheden. Ter orientatie, het derde (hele) huis van links is Huis de Vicq (1670 voltooid), nu Prins Bernhard Cultuurfonds.
Gezicht op de Gouden Bocht van de Herengracht in Amsterdam, vanaf de Vijzelstraat,
G. A. Berkheyde (ca. 1672). Recent aangekocht door het Rijksmuseum.
Als laatste schilderij wil ik noemen het schilderij van Het opwerpen van de nieuwe stadswallen van Haarlem in 1671 (Paris, Institut Néerlandais, Coll. Frits Lugt). We zien hier de uitvoering van een landschapsarchitectonisch project aan de noordzijde van de stad. Te zien is hoe zoxe2x80x99n kolossaal werk tot stand is gebracht. Mensen vervoeren het zand met kruiwagens naar boven en paarden draaien de molen rond die het water uit de bouwput pompt. Deze wallen werden later – in de 19de eeuw- door Zocher jr in landschapsstijl veranderd tot park en villapark. Zeer de moeite waard allemaal. CO.
Een aantal stadsgezichten, o.a. bovengenoemde Het opwerpen van de nieuwe stadswallen van Haarlem in 1671 van Gerrit Adriaensz. Berckheyde, is te zien op site van Mauritshuis; hier en hier.