Schetsplattegrond van Waltha- of Thetinga-state opgetekend door Johann Andreas Graff, echtgenoot van Maria Sibylla Merian
Uit Stinsen en States: Adellijk wonen in Friesland, R. Elsward en P. Karstkarel

Naar aanleiding van de zaterdag jl. geopende tentoonstelling in het Rembrandthuis, getiteld Maria Sibylla Merian & Dochters: vrouwenlevens tussen kunst en wetenschap, vond ik op internet de hier afgebeelde plattegrond van Waltha- of  Thetinga-state te Wieuwerd (Fr.).
Deze state was eigendom van vrouwe Luts Pieters van Walta, die getrouwd was met de schatrijke Cornelis van Aerssen, van 1683 tot 1688 gouverneur van Suriname. Hij en zijn zusters behoorden tot de kleine protestantse geloofsgemeenschap van de labadisten, die vanaf 1675 gastvrijheid genoten op de state. Een halfbroer van Maria Sibylla was al eerder vertrokken naar Wieuwerd en toen Maria Sibylla in 1686 met man, moeder en twee dochters van Neurenberg naar Nederland verhuisde, hebben ook zij hun intrek genomen op Walthastate. Zij traden ook toe tot de ‘sekte’ van de labadisten, maar Maria’s man werd geweigerd en keerde weer terug naar Neurenberg. Labadisten deden afstand van hun wereldse bezittingen en af te lezen aan de plattegrond, leefden zij van hun uitgestrekte moestuinen en vruchtbomen.

Het slot lag op een vierkant omgracht kasteelterrein, omringd door een dubbele rij bomen, waarschijnlijk eiken of linden. Verder kunnen we op de plattegrond zien (het noordoosten ligt boven) dat rechts van het kasteelterrein zeker dertig tuinvakken liggen, waarschijnlijk omringd door laaggeënte vruchtbomen (gestippeld). Schuin rechts voor het kasteelterrein ligt een nog veel grotere nutstuin, met moestuinvakken, op Franse wijze diagonaalgewijs verdeeld. Drie bomenrijen (mogelijk ook vruchtbomen) zijn rond dit terrein geplant. Tussen beide nutstuin-complexen ligt een siertuin met kruiswijs verdeelde vakken. Het karakteristieke kenmerk van het hele complex is dat de verschillende tuinen nog niet in een duidelijke relatie zijn aangelegd met het huis, typisch voor de renaissance.
Op het kasteelterrein zelf zien we nog ten zuiden van een gebouw een kleine siertuin met ronde perken binnen een vierkant (vgl. het Buitenhof). Op het terrein staan verschillende huizen, schuren en andere nutsgebouwen.

De kaart dateert uit omstreeks 1686, of even later. We weten namelijk dat Graff in dat jaar met zijn vrouw Maria en zijn kinderen en schoonmoeder in Wieuwerd is aangekomen en daarna nog twee keer in Wieuwerd op bezoek is geweest. De kaart ligt in het Staasarchiv Neurenberg en is volgens de catalogus van de tentoonstelling een ingekleurde (alleen de groene bomen) ets.

Maria Sibylla is wereldberoemd vanwege haar nauwgezette wetenschappelijke waarnemingen gecombineerd met een groot kunstenaarschap. Zij bestudeerde de metamorfose van insecten in Duitsland, Nederland (o.a. bij Agnes Block en in de Amsterdamse hortus) en Suriname (o.a.op de plantage van de fam. Vreedenburg aan de Crameca kreek), waar zij via haar labadisten-relaties in 1699 met haar jongste dochter voet aan wal zette. Veel van haar tekeningen (en die van haar dochters) en boeken, en deze plattegrond zijn op de tentoonstelling in het Rembrandthuis te zien.

23 februari-18 mei 2008: Rembrandthuis Amsterdam;
10 juni -31 augustus 2008 J. Paul Getty Museum Los Angelos;
Catalogus: Ella Reitsma, Maria Sibylla Merian & dochters: vrouwenlevens tussen kunst en wetenschap. Zwolle, 2008. € 42,50 (gebonden) en € 32,50 (paperback) in nederlands en engels [determinatie Europese planten Juliet en Carla Oldenburger].  CO

Na 1733 werd de state afgebroken en werd alles gerooid. Op het stateterrein werd een boerderij gebouwd, de rest werd weiland. Hieronder laat een uitsnede uit de Militaire Topografische Kaart van A.W.N. de Man (1855, uit watwaswaar.nl) nog de contouren van het terrein van de state zien. Ook recent luchtfotomateriaal uit Google Maps toont een gelijkend beeld (als al aangegeven, de bovenzijde van de kaart van Graff is het noordoosten).

Uitsnede uit de Militaire Topografische Kaart van A.W.N. de Man (uit watwaswaar.nl)