Bron: Museum Catharijneconvent (klik afbeelding voor grotere weergave)

Een dezer dagen bezocht ik de tentoonstelling In Godsnaam! 1000 jaar kloosters , die van 8 februari t/m 2 september 2007 te bezichtigen is in Museum Catharijneconvent te Utrecht. De tentoonstelling gaat over de geschiedenis van het kloosterleven: vanaf het ontstaan van de eerste kloosterordes en de enorme groei ervan in de Middeleeuwen, tot de vorm waarin kloosters vandaag de dag bestaan. Deze tentoonstelling is nu niet meteen op het lijf geschreven van Cascade-vrienden, maar twee schilderijen in deze tentoonstelling spraken mij zeer aan en wil ik u niet onthouden. We zullen dat doen in twee achtereenvolgende weblogs.

De mooiste – maar niet meest exacte – afbeelding waarop een middeleeuws Noord-Nederlands klooster is te zien, is ongetwijfeld het schilderij van C. van der Heck uit 1635, van het kasteel en de benedictijner St. Adelbertabdij in Egmond. Dit is de oudste abdij van Holland, gesticht aan het begin van de 10de eeuw. Achter een heuvelachtig duinlandschap met bomen op de voorgrond, liggen links de ommuurde abdij met uitgestrekte moes- en kruidentuinen aan beide zijden van het toegangspad tot het kloostercomplex en rechts het omgrachte kasteel Egmond.

Aangezien we mogen aannemen dat het koor van de abdijkerk naar het oosten is gekeerd, kunnen we concluderen dat de tuinen ten zuiden van het abdijcomplex zijn gesitueerd. De tuinen zijn zowel aan de westzijde als aan de oostzijde van het toegangspad verdeeld in langwerpige perken langs een middenpad dat uitkomt op het toegangspad. In de westelijke tuin staan boompjes om en om middenin de perken. Of er ook ten noorden van de kerk tuinen zijn aangelegd is op dit schilderij niet te zien.

Aan de bovenzijde van het schilderij zien we de kerk van Egmond liggen, met daarachter de Noordzee. Nu ligt dus plotseling het  westen boven. Al te serieus moet de werkelijkheid op dit schilderij dus niet worden genomen. Ook kunnen we constateren dat het kloosterterrein niet exact is ingedeeld volgens het traditionele Benedictijner voorbeeldplan (van St. Gallen), waarop de tuinen ten noorden en ten zuiden direct aan de kerk grenzen. In grote lijnen kunnen we toch ook weer niet spreken van grote afwijkingen van dit plan.
In 1573 zijn de abdij en het kasteel  op last van Willem van Oranje verwoest. Het schilderij is later tot stand gekomen en verbeeldt een geromantiseerde situatie van vóór de verwoesting. CO