Voorbeelden van rooilijnbepalingen omwille van diepe stedelijke voortuinen?

Luchtfoto van het Keizer Karelplein te Nijmegen omstreeks 1925. Op de voorgrond de Van Schaeck Mathonsingel die aan de overzijde van het plein overgaat in de Oranjesingel. Brede groene singels met aansluitend diepe voortuinen voor de aangrenzende villa’s.

Op de Cascade RTC van 12 april stelde Leen Dresen de onderstaande vraag:

Wie kent studies over de geschiedenis van rooilijnbepalingen in Nederlandse gemeenten in de periode 1850-1940, gebruikt als middel om voortuinen verplicht te stellen als een bijdrage aan het groen in een straat; of wie kent praktijkvoorbeelden van (discussies in steden over) voorgeschreven voortuindieptes van relatief ruime omvang in deze periode (dit laatste met als achterliggende belangstelling: zijn de voortuinen in Nijmegen mogelijk relatief dieper dan elders).

Als achtergrond: ik ben benieuwd naar de geschiedenis in Nederlandse gemeenten van het door de gemeente voorschrijven van een verplichte voortuindiepte per straat, door middel van een zogeheten rooilijnbepaling: dus een bepaling die aangeeft hoe ver terug in een straat de voorgevels dienden te liggen vanaf de erfgrens aan de straat.

Dit als een onderdeel van de geschiedenis van het vormgeven aan openbaar groen in steden; omdat de op deze manier verplicht gestelde voortuinen een bijdrage lever(d)en aan het te ervaren groen in een straat (in de vorm van een groene omgeving scheppen voor wandelaars in de straat, en voortuinen maken ook (meer) straatbomen in een straat mogelijk).

In mijn onderzoek naar het uitbreidingsplan voor Nijmegen kwam ik tegen dat in Nijmegen de voortuinen mogelijk dieper zijn dan elders in Nederland. De Van Schaeck Mathonsingel had / heeft met voortuinen van maar liefst 14 meter diepte het breedste profiel van alle nieuwe straten uit deze vroegste periode van stadsuitleg. Een eerste artikel van mijn hand, Alphons Siebers en de groenstructuur in het uitbreidingsplan voor Nijmegen, 1930-1937, verscheen in Jaarboek Numaga LXXI (2024), p. 98-129. Ook Ineke Pey schreef in Bouwen voor gezeten burgers over dit voorbeeld in Nijmegen.

Heren van de Oude Rijn

Gerrit van Oosterom schreef al de masterscript Gronden van vermaak, over Een reconstructie van de ontwikkeling van de buitenplaatscultuur en het buitenplaatslandschap langs de Oude Rijn tussen Leiden en Utrecht (1600-1900). Hier te downloaden. Over hetzelfde tracé is net verschenen Heren van de Oude Rijn, boerderijen, burchten en buitenplaatsen.

(OVERGENOMEN)
Iedereen kent de “zegepraalende Vecht” met zijn prachtige buitens, maar veel minder bekend is dat er langs de Oude Rijn van Utrecht tot Katwijk ooit meer dan 225 kastelen en buitenplaatsen hebben gelegen. De meeste zijn verdwenen, maar van een groot aan tal0 buitenplaatsen zijn nog de gebouwen, ruïnes of andere resten bewaard gebleven. In Heren van de Oude Rijn gaan historici Jan van Es en Bernt Feis op zoek naar de verhalen achter nog bestaande en verdwenen buitenplaatsen. Waarom werden ze langs de Oude Rijn gesticht en wanneer? En wat is er vandaag de dag nog te herkennen?

In Heren van de Oude Rijn komen alle plaatsen aan de Oude Rijn – van Utrecht tot Katwijk – uitgebreid aan de orde in de vorm van spannende verhalen en beschrijvingen. Ook bevat het boek 14 fiets- en wandelroutes met duidelijke routekaartjes, gericht op een breed publiek; binnenkort ook als route-apps te downloaden . Het eerste boek in Nederland dat vrijwel alle buitenplaatsen langs de Oude Rijn behandelt!

De Oude Rijn als trekvaart
In de Gouden Eeuw werd de Oude Rijn als trekvaart ingericht, een soort water-snelweg. Naast een jaagpad kwamen er honderd vaste bruggen, waardoor het vaar- en landverkeer enorm werd verbeterd en de reistijd naar Amsterdam en Den Haag werd gehalveerd. Hierdoor werd het nog aantrekkelijker om een buitenverblijf aan de Oude Rijn te stichten. Maar ook het bedrijfsleven profiteerde: langs de Rijn verrezen tientallen kalkovens en kleifabrieken. In Heren van de Oude Rijn is er dan ook veel aandacht voor sluizen en bruggen en ander technisch en industrieel erfgoed.

Eeuwige rust
Eeuwenlang drukten de heren (en dames) van de Oude Rijn hun stempel op het gebied. In de kerken kregen ze een prominent graf en in Katwijk aan den Rijn kregen de heren van Wassenaer Catwijck zelfs een graftombe voor de ingang van de begraafplaats; uiteraard met eeuwigdurende rechten… Ook voor deze grafcultuur is er veel aandacht in het boek.

14 wandel- en fietsroutes langs buitenplaatsen
Langs de Oude Rijn zijn – goed verstopt – nog ca 100 voormalige buitenplaatsen te vinden. Soms is het landhuis fraai gerestaureerd, maar soms resteert alleen nog maar een ruïne, een toegangshek of alleen nog maar een straatnaambordje. Vaak zijn ze fraai gelegen in een kasteelpark, polderpark of andere vorm van stadsgroen en in een enkel geval is het oorspronkelijke landgoed nog behouden. Langs deze parken en landgoederen zijn in totaal 14 wandel- en fietsroutes uitgezet met duidelijke kaartjes.

J. van Es en B.R. Feis, Heren van de Oude Rijn, boerderijen, burchten en buitenplaatsen, 2025, ISBN 978-90-9039675-0, 210 p., ca 365 afb., meer dan 50 routekaarten, € 24,95.
Zie hier, te bestellen bij levenderfgoed@ziggo.nl

Up-to-date document Cascade Activiteiten – Programma – Overzicht

In 2007 stelde Carla Oldenburger het document Cascade Activiteiten – Programma – Overzicht samen. Hierin staat in de bijlage een opsomming onder de koppen RTC, mini-symposium, symposium, excursies, MZN en SOL. Vanaf 2010 heb ik dit onregelmatig bijgewerkt, recent opnieuw. Of het 100% compleet is weet ik niet helemaal zeker. Een indrukwekkende lijst is het wel: zie hier (of onder Activiteiten > Activiteiten vanaf 1987). Bijna 40 jaar activiteiten!

Waardenburg en Neerijnen

De handelseditie van mijn proefschrift ‘Waardenburg en Neerijnen. Biografie van een kasteelensemble’ van Calogero (Robbie) Dell’Aira.

Ten noordoosten van Zaltbommel, aan de overkant van de rivier de Waal, ligt het landgoed Waardenburg en Neerijnen. Op dit Gelderse landgoed staan twee kastelen van middeleeuwse origine die al eeuwenlang met elkaar zijn verbonden. Het ene kasteel ziet eruit als een romantisch middeleeuws kasteel, het andere als een strak modern landhuis. Hoe komt dat en wat betekent dit?

Calogero Dell’Aira beschrijft de geschiedenis van het landgoed: de overmeestering en verwoesting van de rijke Bourgondisch-Habsburgse cultuur van Waardenburg door Oranje en de moeizame wederopbouw en uiteindelijke bloei. Hij gaat ook uitgebreid in op de symbiose tussen de actoren en hun kastelen en de buitenplaatscultuur. Voor de perceptie van het kasteelensemble blijken romantische opvattingen, gevoed door oude kronieken, sagen en legenden, van grote betekenis.

Het kasteelensemble Waardenburg en Neerijnen is een twee-eenheid in een tussengebied, een samenspel tussen noord en zuid, tussen toen en nu, tussen cultuur en natuur, en tussen adel en volk.

Calogero Dell’Aira, Waardenburg en Neerijnen. Biografie van een kasteelensemble, 2025, ISBN 9789464564525, € 39,99, pp. 328.

Download introductie en inhoudsopgave, klik hier.
Hoofdstuk 7 Kersenbomen en bloemparterres met
Zeventiende tot twintigste eeuw
Parkbos
Aanleg van tuin en park in landschappelijke stijl in de late achttiende eeuw
Horticultuur en sentimentaliteit
Voortzetting en uitbreidingen van de landschappelijke aanleg in de negentiende
eeuw
Neerijnen als lusthof omstreeks 1922 en 1923

Gooilust

(OVERGENOMEN)
Gooilust vertelt het bijzondere verhaal van Louise Six (1862-1934), een vrouw die worstelde met liefde, loyaliteit en verraad op de historische buitenplaats in ‘s-Graveland.

In 1895 erft Louise Six het landgoed Gooilust en gaat er wonen met haar man, Frans Blaauw, een gedreven amateur-bioloog met een obsessie voor exotische dieren. Terwijl zijn verzameling van meer dan 400 dieren internationale bezoekers trekt, krijgt Louise steeds meer last van zijn extravagante hobby. Financiële problemen stapelen zich op, en het huwelijk verslechtert snel.
Wanneer Louise uit wanhoop een paar zeldzame dieren verkoopt, neemt Frans wraak: hij laat haar opnemen in een sanatorium en probeert haar krankzinnig te laten verklaren om zo de volledige zeggenschap over Gooilust te krijgen. Maar Louise bedenkt een heel ander plan…
Met behulp van brieven, rechtbankverslagen en grondig onderzoek brengt Jeanette Wagenaar deze geschiedenis tot leven.
Gooilust is een meeslepend boek over de stille strijd van een vrouw die haar stem vond in een tijd waarin dat bepaald niet vanzelfsprekend was.

Jeanette Wagenaar, Gooilust. De stille strijd van Louise Blaauw-Six, 2025, ISBN 9789462973091, pp. 224, € 22,50
Verschillende verwijzingen (inzien, besprekingen) op www.uitgeverijdekring.nl

platform Kastelen en buitenplaatsen 25 april

Montagefoto met Nijenburg bij Heiloo en een windturbine

Kastelen en buitenplaatsen en omringend Landschap – Bedreigingen en bescherming
25 april 2025
13:30 – 17:00
Smallepad 5, Amersfoort & online

Eeuwenlang waren kastelen en buitenplaatsen belangrijke oriëntatie- en herkenningspunten in het relatief lege landschap. Buitenplaats-biotopen blijken echter uitermate kwetsbaar. Veel ervan is verloren gegaan.

Lange tijd waren wegen- en woningbouw samen met de oprukkende industrie de grootste bedreiging, tegenwoordig ook de zonneparken en windturbines. Hoe ver kunnen we gaan met het opofferen van zichtassen en het insluiten van kastelen en buitenplaatsen zonder de unieke erfgoedwaarden ervan aan te tasten? Hoe zorgen we ervoor dat toekomstige generaties dit bijzondere culturele erfgoed nog kunnen ervaren?

Vanuit zeven diverse invalshoeken zal dit onderwerp, inclusief aandacht voor de leefomgeving, worden besproken.


N.a.v. 4 geplande windturbines in het zicht van Twickel

13.00 Inloop aan het Smallepad 5, Amersfoort
13.20 Digitale inloop
13.30 Welkom en inleiding door Eugène van Bouwdijk Bastiaanse, dagvoorzitter, Voorzitter VPHB
13.40 Buitenplaatsen: stabiel erfgoed dat meebeweegt met de veranderingen in het landschap, Edwin Raap, Onderzoeker afd. Landschap, RCE
14.00 NKS-Pleitbezorging in de praktijk, Johanna van de Werf, Bestuurslid Nederlandse Kastelenstichting
14.20 Nederlandse landgoederen als erfgoedensembles: behoud, bescherming en ontwikkeling, Elyze Storms-Smeets, Adviseur landschap en erfgoed Gelders Genootschap; Hoogleraar Gelderse geschiedenis, Radboud Universiteit
14.40 Koers op lichtgroen: naar een duurzame toekomst voor landschap en landgoederen bij buitenplaatsen, Theo Spek, Hoogleraar Landschapsgeschiedenis, Rijksuniversiteit Groningen
15.00 Speakerscorner
15.05 Pauze
15.40 De landgoedbiotoop, een goed idee? Opzet en werking van landgoedbiotopen in de provincie Zuid-Holland, Hanneke Nuijten, Beleidsadviseur cultureel erfgoed, provincie Zuid Holland
16.00 Toekomstige schoonheid: over landschappelijk draagvermogen, behoud en ontwikkeling, Tomas Degenaar, Landschapsarchitect BplusB
16.20 Biotoop voor landgoederen: zin of onzin?, Hans Gierveld, Adjunct rentmeester Twickel
16.40 Vragen en discussie
17.00 Afsluiting

Aanmelden kan hier.

Cascade RTC 2025, op 12 april, in Stadsvilla Sonsbeek (Arnhem)


Sonsbeek (1834-1845 Arnhem) Bron: Gelders Archief

Op zaterdagmiddag 12 april 2025 organiseert Cascade wederom de jaarlijkse Ronde Tafel Conferentie, in Stadsvilla Sonsbeek te Arnhem.

Er staan bij dit voorjaarssymposium van Cascade weer diverse tuinhistorische onderwerpen op het programma, met recent en nog lopend onderzoek, en met gelegenheid over actuele kwesties onderling van gedachten te kunnen wisselen. Aan het eind van het programma zal voor de vierde keer de Carla Oldenburger-Ebbers Penning worden uitgereikt, waarna de voorzitterswissel het middagprogramma zal besluiten. Ook niet-donateurs van Cascade zijn als introducés van harte uitgenodigd aan deze RTC deel te nemen om nader kennis te maken met Cascade.
Voorafgaand aan de lunch is er gelegenheid om onder leiding van onze webmaster en onderzoeker Jan Holwerda een wandeling door park Sonsbeek te maken.

Programma
11.30 – 12.30 wandeling door park Sonsbeek onder begeleiding van Jan Holwerda; start van de wandeling om 11.30 uur (stipt) bij de ‘Zwanenbrug’, bij de ingang van het park aan de Zypendaalseweg, die toegang geeft tot het Chinese restaurant en de ‘steile tuin’
12.30 – 13.30 lunch (kosten worden apart in rekening gebracht)
13.30 – 14.00 ontvangst symposium met koffie of thee

14.00 – 14.10 welkom door voorzitter Johan Carel Bierens de Haan
14.10 – 14.30 Korneel Aschman, Oostduin (Den Haag), Arcadië in de Atlantikwall.
14.30 – 14.50 Wouter Groenendijk, De zichtbaarheid van archeologische monumenten in het landschap.
14.50 – 15.10 Gerrit van Oosterom, Het volkspark van Enschede van Dirk Wattez (1874): sleutelproject voor volk en vaderland.

15.10 – 15.40 pauze met thee of koffie; boekentafel en gelegenheid voor mededelingen.

15.40 – 16.00 Willem Zieleman, Verder met buxus.
16.00 – 16.20 Ronald Trum, Het Hof van Brederode; de plannen voor het herstel van de verdwenen tuinen van het kasteel Batenstein in Vianen.
16.20 – 16.40 Jan Holwerda, Sonsbeek in reisverslagen van rond 1800
16.40 – 17.00 uitreiking van de vierde Carla Oldenburger-Ebbersprijs en de overdracht van het voorzitterschap aan Marc van Ravels.
17.00 – 18.00 borrel onder het genot van een heerlijk gezicht over park Sonsbeek op de stad Arnhem

Voor verdere details en aanmelden: Aanmeldformulier Cascade RTC 2025.

Hindersteyn. Het verhaal

(OVERGENOMEN)
Al enige jaren bestaat er de wens om een boek te maken over Hindersteyn. De doelstelling is het vastleggen van wat er de afgelopen vijftig jaar allemaal is gebeurd op de buitenplaats. De historie die terug gaat tot het jaar 1315 komt natuurlijk ook aan bod. De restauratie van alle gebouwen, het interieur van het kasteel, de renovatie van de tuin, de bouw van de kassen maar ook de recente geschiedenis met de vrijwilligers en de activiteiten van Stichting tot behoud Ridderhofstad Hindersteyn passeren de revue.

Op onze jaarlijkse Open Tuindagen ziet u als bezoeker het resultaat van alle gezamenlijke inspanningen. Met name de vrijwilligers stuurden aan op een publicatie van de hand van kasteelheer Erik Geytenbeek dat de toepasselijke titel draagt van: Hindersteyn, het verhaal. Nu na twee en een halfjaar is het resultaat daar. Een prachtig boek met 240 pagina’s met heel veel kleurenfoto’s. Foto’s met hoe het was en hoe het er nu uit ziet. De auteur neemt u mee naar wat er allemaal bij komt kijken als je zo’n vervallen buitenplaats koopt.

Het is een buitengewoon aantrekkelijk boek geworden met veel informatieve tekst die op een persoonlijke manier wordt verwoord. Het boek is te bestellen via website: www.hindersteyn.nl. Het boek zal niet verkrijgbaar zijn in de reguliere boekhandel. De verkoopprijs per boek bedraagt € 49,50 incl. 9% btw. De verzendkosten bedragen € 6,50 per boek. Totaal € 56,00. Het boek kan na ontvangst niet geretourneerd worden. Voor bestellen vult u onderstaand bestelformulier in. Voor contact graag mail@hindersteyn.nl gebruiken.